Elzen- en wilgenbroekbossen in de Zumpe

Elzenbroekbos in het voorjaar.
Elzenbroekbos in het voorjaar.

Broekbossen zijn bossen die voor een groot deel van het jaar onder water staan.

In de Zumpe groeien twee soorten broekbossen, Elzenbroekbos en Wilgenbroekbos. Het grootste deel van de broekbossen in de Zumpe bestaat uit Elzenbroekbos; Wilgenbroekbos komt slechts fragmentarisch voor langs randen van plassen en centraal in Elzenbroekbos. Elzenbroek heeft een ondergroei met o.a. Elzenzegge, Gele lis, Stijve zegge, Gewone dotterbloem, Blauw glidkruid en Moeraswalstro. Wilgenbroekbos met slechts sporadisch een pol Stijve zegge.

hoogtekaart met broekbossen

Hoogtekaart van het centrale deel van de Zumpe.

De hoogte verloopt van rood via geel naar blauw.

Op de kaart zijn goed de blauwe, lage delen te zien, waarop o.a. de semiterrestrische (broek) bossen groeien, o.a. in het Eikenmoeras, Adderbroek, Golfbroek, Wilgenbroek, Hoek, Vergeten hoek en Verloren Punt (stippeling). In greppels (zoals in Populierenbos en Eikenmoeras) kan in terrestrisch bos ook nog fragmenten Elzenbroekbos voorkomen.

De andere lage (blauwe) delen: in de Buizerdwei groeien natte, schrale graslanden; in de Elzenwallen natte (blauw) en droge (geelrood) graslanden.

In veel van de lage, blauwe delen bestaat de ondergrond uit veen; dat is ook goed te zien in de doorsnede in Hydroecologie.

Typen Elzenbroekbos die in de Zumpe groeien.

Bostype B5: Soortenrijk Elzenbroekbos - Carici elongatae-Alnetum

Lokaal differentiërende soorten
De combinatie van Zwarte els, Stijve zegge, Blauw glidkruid, Hennegras, Moeraswalstro, Grote wederik en Bitterzoet.
Floristische samenstelling en structuur
Kruidenrijk bostype met soms storingsindicatoren door meer licht of iets meer dynamiek (Gewone braam, Framboos, Pitrus en Grote brandnetel).
In de boomlaag groeit voornamelijk Zwarte els met soms Zachte berk of Canadapopulier. In de struiklaag ontbreken veel struiken uit de Querco-Fagetea en zijn bijna alleen soorten aanwezig die aan natte situatie de voorkeur geven (Zwarte els, Grauwe wilg, Bitterzoet, Hop en Gewone es). Houtige gewassen in de kruidlaag komen ook veelvuldig voor; de soorten zijn echter voornamelijk te vinden op de elzenstobben. De kruidlaag bestaat voornamelijk uit soorten die groeien op elzenstobben (waaronder Elzenzegge) of op kleine terreinverheffingen. Tussen de elzen groeit Stijve zegge. In de moslaag vinden we enkele broekbossoorten zoals Geplooid snavelmos en Beek-pluisdraadmos.
Op plaatsen met kwel groeien Gewone dotterbloem, Bosbies, Grote boterbloem en/of Stomphoekig sterrenkroos.
Het gemiddelde aantal soorten bedraagt 25.
Ecologie
Nat elzenbroekbos op veen of venige ondergrond. Door meer licht groeien hier meer kruiden waarvan er enkele als kwelindicatoren aangemerkt kunnen worden. Er treedt veelvuldig basenrijke kwel op van het CaHCO3-type (IR=80-90%). In het profiel wordt regelmatig en in dikke lagen moeraskalk aangetroffen. Het betreft een semiterrestrisch, basenrijk aëroob bos dat in de zomer indroogt, waardoor kwel ongehinderd kan optreden (geen regenwaterlens). Er is nagenoeg geen strooisellaag aanwezig. De in 2008 aangetroffen humusvormen zijn: beekeerdmoder (verdroogd en veraard veen) en moereerdmoder (verdwijnend veen).

De GHG=<0-20 cm onder maaiveld en de inundatieduur bedraagt ca. 60%. De pH-water ligt tussen 7 en 8.
Ontwikkeling
Bij niet verlaagde waterstand is dit type het eindstadium van de successie. Gefaseerd afzetten van de elzen is bevorderlijk voor de soortenrijkdom vooral van de kwelsoorten en door kaalkap te vermijden wordt voorkomen dat Moeraszegge gaat domineren. Beheer is echter onnodig, elzen vallen ook van nature om.
Verspreiding
Het type wordt gevonden in de Verloren punt en Vergeten Hoek, het Eikenmoeras, langs de rand van het Golfbroek, in de Hoek en in het Wilgenbroek.

Soortenrijk Elzenbroekbos (B5; Carici eleongatae-Alnetum) in het Eikenmoeras in mei 2008. Te zien zijn: Elzenzegge, Grote boterbloem, Gele lis, Stijve zegge.
Soortenrijk Elzenbroekbos (B5; Carici eleongatae-Alnetum) in het Eikenmoeras in mei 2008. Te zien zijn: Elzenzegge, Grote boterbloem, Gele lis, Stijve zegge.

Bostype B6: Elzenbroekbos - Carici elongatae-Alnetum

Lokaal differentiërende soorten
De combinatie van Zwarte els en Stijve zegge, verder zonder veel kruiden is typerend voor dit type.
Floristische samenstelling en structuur
De boomlaag bestaat uit alleen Zwarte els. Een enkele keer groeien er groepjes Grauwe wilg en in de stobben vinden we soms Wilde lijsterbes en Gewone es. In de kruidlaag groeien naast Stijve zegge ook Blauw glidkruid, Gele lis, Melkeppe, Grote wederik en Elzenzegge op de stobben.
Het natte broekbos bestaat uit elzenstoven bestaande uit enkele stammen met daartussen op de bosbodem bijna alleen Stijve zegge en open water; een struiklaag ontbreekt nagenoeg. Terrestrische en broekbos mossen komen nauwelijks voor.
Het gemiddelde aantal soorten bedraagt 11 (het soortenarmste Elzenbroekbos van de Zumpe).
Ecologie
Semiterrestrisch, basenrijk (an)aëroob bos, maar vaak blijft dit bostype permanent anaëroob door te lange inundatie en de vorming van een stratificatielaag regenwater bovenop grondwater.
Nat, niet verdroogd elzenbroekbos op veen of venige ondergrond. Er treedt af en toe basenrijke kwel van het CaHCO3-type (IR ~80-90%) en er kunnen dan soms kwelsoorten gevonden worden, zoals Bittere veldkers in het Adderbroek.
In het profiel wordt veelvuldig en in soms dikke lagen moeraskalk aangetroffen. Desondanks treedt er actuele veenvorming op (Of/Om horizont aanwezig). De pHwater=ca. 8, maar er worden ook waarden van 6,4 en 7,3 gemeten. De aangetroffen humusvormen zijn veen- en beekmesimor (niet verdroogd, levend veen). Ook komt meereerdmoder voor (kwelrijke
zones in beekdalen en bronbossen). De GHG=<0-20 cm-mv en de inundatieduur bedraagt ca. 80%.
Ontwikkeling
Bij niet verlaagde waterstand is dit type het eindstadium van de successie. Vegetatiekundige optimalisatie is mogelijk door toename van basenrijke kwel en door aflaten van (regen)water tot het niveau van maaiveld. Bosbeheer is niet noodzakelijk.
Verspreiding
Dit bostype is te vinden in het Eikenmoeras, bij de IJsbaan, in de Vergeten hoek, in het Golfbroek en Adderbroek.

Soortenarmer Elzenbroekbos (B6; Carici elongatae-Alnetum typicum) in Adderbroek met Stijve zegge (Carex elata) en Gele lis (Iris pseudacorus).
Soortenarmer Elzenbroekbos (B6; Carici elongatae-Alnetum typicum) in Adderbroek met Stijve zegge (Carex elata) en Gele lis (Iris pseudacorus) in april 2014.
Elzenbroekbos (B6; Carici elongatae-Alnetum typicum) in Adderbroek met Stijve zegge (Carex elata) en Gele lis (Iris pseudacorus).
Hetzelfde Elzenbroekbos (B6) in juli 2014.

In het Elzenbroekbos in de Zumpe  groeit in de boomlaag alleen Zwarte els en in de kruidlaag vooral pollen Stijve zegge, Gele lis en Elzenzegge . In de winter zijn de pollen Stijve zegge afgestorven en in het voorjaar lopen deze al snel weer uit. In juli lijken ze de gehele bosbodem te bedekken. De twee foto's hierboven laten die twee situaties mooi zien.

Bostype B7: Wilgenbroekbos - Salicetum cinereae

Lokaal differentiërende soorten
Dominatie van Grauwe wilg.
Floristische samenstelling en structuur
De gemeenschap bestaat bijna alleen uit Grauwe wilg in een struiklaag. Soms komt een enkele Zwarte els voor. In de kruidlaag groeit soms een enkele pol Stijve zegge. Er komen geen terrestrische mossen voor. Epifytische mossen op de neutrale tot basische schors van Grauwe wilg zijn o.a. de Kroesmossen en Haarmutsen van het Ulotion crispae. Voorbeelden zijn Grijze haarmuts, Gewone haarmuts, Broed(knop)-haarmuts (RL 3), Knots-kroesmos (RL 3) en Trompet-kroesmos (RL 2).
Ecologie
De gemeenschap komt voor aan randen van poelen of plassen of in de laagten die worden omsloten door Elzenbroekbos. De locaties worden gekenmerkt door een kale bodem met plaatselijk een Ofm-horizont die onder water kan staan. Waarschijnlijk betreft het plaatsen met enige verzuring doordat er minder of geen basenrijk grondwater wordt aangevoerd. Ook is het mogelijk dat op deze plaatsen geen moeraskalk aanwezig is, van waaruit lokaal grondwater kan aanrijken met mineralen. De humusvorm die is aangetroffen is beekmesimor (levend veen).
De locaties bij de IJsbaan bevinden zich steeds langs de oever; deze plas staat waarschijnlijk niet onder invloed van basenrijk grondwater, want er bevindt zich een dikke sapropeliumlaag. Ook is het water vermoedelijk voedselrijk, maar niet zuur (pH=7,1). Daarin was in het verleden een grote populatie zoetwatermosselen (Anodonta cygnea, Gewone zwanemossel) aanwezig; of dat nu nog zo is, is niet bekend.
De soortenarmoede van de kruidlaag is toe te schrijven aan de sterke schaduwwerking van het bladerdek en de strooiselproductie daarvan. Semiterrestrisch bos, waarschijnlijk basenarmer dan het elzenbroekbos.
Ontwikkeling
De gemeenschap kan zich ontwikkelen tot Elzenbroekbos.
Verspreiding
Op de oevers van de IJsbaan, Eilandbaai en andere plasjes, maar ook in het centrum van wat grotere percelen Elzenbroekbos.

Wilgenbroek B7
Wilgenbroek (B7), in plaats van elzen groeien hier wilgen. De ondergroei is veel armer.

Over de samenstelling van bossen in de Zumpe is meer te lezen onder de link.

Elzenbroekbos (B6) in het Adderbroek, gefotografeerd vanaf het pad langs de Zompesloot in verschillende maanden. Mooi is de ontwikkeling van Stijve zegge te zien. In januari is de Zompesloot ijsvrij door kwel (ca. 10°C), maar het broekbos niet.
Elzenbroekbos (B6) in het Adderbroek, gefotografeerd vanaf het pad langs de Zompesloot in verschillende maanden. Mooi is de ontwikkeling van Stijve zegge te zien. In januari is de Zompesloot ijsvrij door kwel (ca. 10°C), maar het broekbos niet.
Adderbroek 4-4-2018 (gefotografeerd op dezelfde locatie als hierboven), na een storm. Een reeks van 3 bomen is omgewaaid.
Adderbroek 4-4-2018 (gefotografeerd op dezelfde locatie als hierboven), na een storm. Een reeks van 3 bomen is omgewaaid.