Vrijdag 22-3-2019
's Middags is het al lekker warm; het weerstation 'Vijverberg' geeft 20,7°C aan als maximum temperatuur. Een jas is niet nodig. Gewapend met een camera begin ik aan de wandeling door de Zumpe.
Mijn wandeling begint, zoals meestal, op de Vossestraat ter hoogte van de IJsbaan. De Vossestraat ligt er zonnig bij. Enkele struiken beginnen al uit te lopen en Speenkruid bloeit. Opvallend, na de droge periode van 2018, is dat de sloot langs de Vossestraat veel water voert. Meestal is dat veel minder in het voorjaar. Ook verderop, in het Elzenbroekbos bij de IJsbaan, staat het water hoog. Het water in dit broekbosperceel en het Wilgenbroek staat sterker onder invloed van regenwater en is daardoor minder basenhoudend (zuurder).
In deze bospercelen beginnen Lijsterbes en pollen Stijve zegge uit te lopen. Stijve zegge loopt al vroeg uit in het voorjaar en op sommige plaatsten in de Zumpe zijn de zwarte bloeiaren al te zien.
Een korte tijd later passeer ik de stroomrug met de IJsbaanwei. Deze stroomrug ligt hoger in het landschap, is droger dan de rest van de Zumpe, en het bodemprofiel bevat geen veen in de ondergrond; het moedermateriaal (C-horizont) duikt hier op tot dicht bij het maaiveld. Omdat op deze stroomrug regenwater infiltreert, is de bovenste laag van de bodem ontkalkt. Het kalkrijke grondwater komt hier niet aan maaiveld en kan de bodem dus ook niet aanvullen met kalk.
Nu loop ik tussen het broekbos, met links het Wilgenbroek en rechts Hoek. Beide bospercelen zijn nat en het water staat nu (2019) ca. 10 cm hoger dan in het voorjaar van 2018. Dat is te reproduceren door de foto's die tijdens elke excursie gemaakt worden van een peilbuis in Hoek, die nu verder onder water staat. Het heeft dan ook lange tijd geregend. Op onderstaande foto's is te zien hoe hoog het water op deze dag staat.
Het schemer met de slagschaduwen van het bos gaan over in de zonnige Zompewei. De weide is nat en nog kaal na de laatste maaibeurt in 2018. Oorspronkelijk was het plan hier Elzenbroekbos te laten ontstaan. Maar door het afgraven van de voedselkrijke (opgebrachte) bovengrond hebben zich hier plantensoorten gevestigd van schrale, basenrijke omstandigheden. Zo hebben zich hier o.a. Moeraskartelblad, Ongelijkbladig fonteinkruid en Kraaltjes glanswier gevestigd. Nu is daar natuurlijk nog niets van te zien; daarvoor moeten we tot de zomer wachten.
Het water staat hoog in de Zompewei, en in de sloot tussen weide en bos stroomt het water in noordelijke richting, vanuit de Zompesloot. Normaal is de stroomrichting 180° gedraaid; dan ontwatert de weide en het bos op de Zompesloot.
Het is even een geploeter voor ik hier met droge voeten doorheen ben. In het Eikenmoeras staat het Daslook al volop boven de grond en Kleine maagdenpalm bloeit. De bloeiknoppen van het Daslook zijn echter nog niet te zien. Daslook is een plantensoort die behoefte heeft aan basenrijke (kalk) omstandigheden. Het kalkrijke grondwater komt op deze plek (stroomrug) hoog genoeg om de bodem met kalk aan te vullen. Op deze stroomrug groeit geen Elzenbroekbos maar terrestrisch bos (Stellario-Carpinetum; Eiken-Haagbeukenbos; zie video met uitleg door Prof. dr. Schaminée over deze bosgemeenschap). In dit bos groeien naast de twee soorten op de foto, soorten als Bosereprijs, Boskortsteel, Witte klaverzuring, Muskuskruid, Grote muur en Bosanemoon, soorten in de kruidlaag die in het voorjaar bloeien. Vandaag is het daarvoor nog te vroeg.
In een ander deel op deze stroomrug groeit eveneens Eiken-Haagbeukenbos en soorten die vandaag al te zien zijn: Bosanemoon, Geel nagelkruid, Drienerfmuur, Muskuskruid, Vingerhelmbloem en Boskortsteel.
In dit bos op de stroomrug ligt geen strooisellaag op de bodem. De bodem is zo kalkrijk, omdat er dieper in de bodem kalkrijke kleilaagjes aanwezig zijn die voor aanvoer van kalk kunnen zorgen. De bladeren die in de herfst zijn gevallen, liggen er nog wel. Maar die zullen al snel verteren ten gevolge van de hoge pH (7,7; zuurgraad).
Dit terrestrische bos is uit broekbos ontstaan door natuurlijke verdroging door ophoping van organisch materiaal.
Soms groeit dit bostype op rabatten; in de greppel groeit dan broekbos. De bodem op de rabatten kan in de zomer uitdrogen en door regenwater is er kans op verzuring. In zulke situaties kan de strooisel bedekking hoger zijn dan in het bos met Boskortsteel.
Langs de Zompesloot bloeit Groot hoefblad; de hele oever is er mee bedekt, net als de oever van de Beneden Slinge.
Als ik langs de Zompesloot loop, tussen Adderbroek en Golfbroek, is er iets verbazingwekkends te zien. In de 43 jaar die ik al in de Zumpe kom, heb ik dat nog nooit gezien. De wal tussen Adderbroek en Golfbroek staat voor een flink deel onder water. In alle andere jaren hield de wal het water in het Adderbroek tegen. De aanvoer van kwelwater samen met de sterke regenval in de afgelopen dagen, zal er zeker aan hebben bijgedragen. Een groot deel van het water is kwelwater, hetgeen te zien is aan de afzetting van ijzerverbindingen en de ijzerbacteriën ('oliefilm' op het water).
Op de foto hieronder is de situatie van die dag te zien: de waterstand in broekbos is zo hoog, dat de wal overstroomt. De waterstand staat ca. 20 cm hoger dan in een ander, meer normaal voorjaar. De bladeren van de groep Fioringras geven de stromingsrichting aan.
Bittere veldkers Waterviolier Paarbladig goudveil
Verderop staat de wal wel droog en komen voorzichtig al jonge planten van Bittere veldkers, Waterviolier en Paarbladig goudveil te voorschijn. Deze soorten duiden op kalkrijke kwel.
Richting de Slinge heeft de krachtige wind aardig huisgehouden in het bos. Veel bomen zijn omgewaaid. Jammer, maar het biedt kansen voor andere soorten en jonge bomen.
In dit deel van het bos groeit veel Vingerhelmbloem. Terwijl de soort in het verleden alleen groeide langs de rand van de ondiepte, heeft deze zich in de afgelopen jaren uitgebreid tot aan de Beneden Slinge. Vingerhelmbloem is een soort van kalkrijke, voedselrijke grond.
Nu gaat de wandeling wat gemakkelijker, zonder soppen in de modder. De oeverwal langs de Beneden Slinge ligt hoger en is daardoor ook droger. Op de oeverwal groeit geen Elzenbroekbos maar het Eiken-Haagbeukenbos. Het bos was botanisch altijd wel wat armer dan hetzelfde type bos op vochtiger gronden, maar dat wordt ook veroorzaakt doordat er in het verleden veel is 'gerommeld'. Nu dit achterwege blijft, ontwikkeld zich de strook beter en er vestigen zich al soorten als Bosanemoon, Sneeuwklokje en Schaafstro.
Vanuit het broekbos lopen enkele ganzen het weiland van Haafs in. Langs de beek zie ik de eerste bloeiende Bosanemonen; de zon schijnt al van 's morgens vroeg op het talud, waarop ze groeien.
Het driehoekige perceeltje van de Verloren Punt met Vogelkers-Essenbos en Elzenbroekbos blijkt te zijn gekapt. De Canada populieren zijn als exoten verwijderd, net als in de rest van de Zumpe. Deze handelswijze beoogt dat de Zumpe alleen met inheemse soorten begroeit zal zijn. Vanuit de observatiehut kan ik mooi een overzichtsfoto van de kapvlakte maken. De Dotterbloemen zullen er straks wel uitbundig bloeien; dat was in het verleden na kappen van elzen ook het geval.
De kapvlakte ziet er nu natuurlijk troosteloos uit. Maar Zwarte els, Gewone es, Zomereik, Vogelkers, Eénstijlige meidoorn, Rode kornoelje en andere bomen en struiken zullen er voor zorgen dat zich het bos weer binnen enkele jaren sluit.
De Buizerdwei ligt er nog verlaten bij, afgezien van enkele Grauwe, Canadese ganzen en een Kievit.
Verderop is een rand met de resten van Kleine lisdodde te zien. De positie in de plas geeft de oever van de plas in de zomer aan en plaatselijk de locatie van de vroegere, nu afgedamde Verbindingssloot. In de plas op de foto groeit in de zomer uitbundig Waterviolier.
Over de natte Zompewei loopt ik weer terug naar het uitgangspunt. Vandaag was het nog rustig in de Zumpe. Bloei van veel plantesoorten laat nog op zich wachten. Ondanks de toch al warme perioden, waarvan we hebben mogen genieten. We moeten nog geduld hebben.